Υγιεινοδιαιτητική προσέγγιση της παχυσαρκίας & του σακχαρώδη διαβήτη

Γράφει ο
Καρνέσης Λάζαρος
Παθολόγος
Διευθυντής Δ’ Παθολογικής Κλινικής ΜΗΤΕΡΑ

 

Η παχυσαρκία σήμερα αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μεταβολικά και διατροφικά προβλήματα για τις προηγμένες κοινωνίες. Η εξάπλωση της παχυσαρκίας εξαρτάταιτόσο από την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουμε, όσο κυρίως από την ποιότητα της και τον τρόπο ζωής μας.

Η αφθονία αγαθών, ο υπερκαταναλωτισμός και η καθιστική ζωή, σε συνδυασμό με το άγχος και τις ευκολίες στη διαβίωση που προσφέρει η τεχνολογία, αυξάνουν τοναριθμό των παχύσαρκων ατόμων. Πρόκειται για μια σοβαρή απειλή για την υγεία. Για τους παχύσαρκους, τόσο η ποιότητα ζωής, όσο και η διάρκειά της μειώνονται, αφού τα άτομα αυτά εμφανίζουν συχνότερα πολλές και σημαντικές συννοσηρότητες, συγκρινόμενα με άτομα φυσιολογικού βάρους.

Η παχυσαρκία συνυπάρχει συχνότατα με μείζονες παράγοντες κινδύνου Καρδιαγγειακών Νοσημάτων (ΚΑΝ),όπως δυσλιπιδαιμία, υπέρταση και ΣΔτ2, πιθανότατα δεσυνδέεται με αυτούς και αιτιολογικά. Εξ άλλου, ο κίνδυνοςεμφάνισης ΣΔτ2 σε άτομα με σοβαρή παχυσαρκία (BMI>40 kg/m2) αυξάνει 93 φορές στις γυναίκες και 42 φορέςστους άνδρες σε σχέση με άτομα με φυσιολογικό βάρος.Αντίστοιχα, τα άτομα που πάσχουν από ΣΔτ2 το 80 έως85% είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

Στην εμφάνισή της συμβάλλουν γενετικοί, περιβαλλοντικοί και ψυχολογικοί παράγοντες.

Τα άτομα με ΣΔτ2, τα οποία είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και αισθάνονται έτοιμα να προχωρήσουν σε τροποποίηση του τρόπου ζωής τους πρέπει να ακολουθήσουν έναπρόγραμμα διατροφής, σωματικής δραστηριότητας και συμπεριφορικής αλλαγής, προκειμένου να επιτύχουν καινα διατηρήσουν απώλεια σωματικού βάρους 5%.

 

 

 

Διαιτολογικές Παρεμβάσεις

Η απώλεια βάρους μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τηδημιουργία αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας που θα προκύψει από τη μείωση του ποσού της προσλαμβανόμενηςτροφής κατά τουλάχιστον 500-750 Kcal από τις υπολογιζόμενες ημερήσιες ανάγκες. Αδρά, τα συνιστώμενα διαιτολόγια θα πρέπει θερμιδικά να είναι στα 1.200 – 1.500 Kcal/ ημέρα για τις γυναίκες και 1.500 – 1.800 Kcal / ημέρα γιατους άνδρες.

Δεν υπάρχει ένα ενιαίο σχήμα για όλα τα άτομα με ΣΔκαι ο σχεδιασμός γευμάτων θα πρέπει να εξατομικεύεταιως προς τον αριθμό των γευμάτων, την κατανομή τους κατά τη διάρκεια της ημέρας και την αναλογία μακροθρεπτικών συστατικών του.Οι μελέτες δείχνουν ότι δεν υπάρχει μία ιδανική αναλογία μακροθρεπτικών συστατικών, δηλαδή ένα ιδανικό ποσοστό θερμίδων από υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπηγια όλα τα άτομα με Σακχαρώδη Διαβήτη.

Η βέλτιστη πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών γιαάτομα με παχυσαρκία και ΣΔτ2 είναι άγνωστη. Δίαιτες μεισοδύναμες θερμιδικές προσλήψεις οδηγούν σε παρόμοια απώλεια βάρους και έλεγχο γλυκόζης ανεξάρτητααπό την αναλογία των μακροθρεπτικών τους συστατικών. Η μεσογειακή διατροφή, η δίαιτα DASH (DietaryApproachestoStopHypertension) και οι χορτοφαγικέςδίαιτες, αποτελούν παραδείγματα υγιεινών τρόπων διατροφής που έχουν δείξει θετικά ερευνητικά αποτελέσματαστη διαχείριση του διαβητικού ασθενούς. Οι προσωπικέςπροτιμήσεις, οι εξατομικευμένες ανάγκες και οι στόχοιτου κάθε ατόμου με διαβήτη ξεχωριστά θα πρέπει να κατευθύνουν την επιλογή του προτεινόμενου διατροφικούσχήματος αφού όλα έχουν μεταβολικά οφέλη.

Η διαλλειματική νηστεία (IF-IntermittentFasting) είναι μία από τις πιο πρόσφατες τάσειςπαγκοσμίως, καθώς το χρονοδιάγραμμά της και λιγότεροτο περιεχόμενο της φαίνεται ότι μπορούν να αποτελέσουνσημαντικό «όπλο» για τον οργανισμό του ανθρώπου, προκαλώντας μεταβολικές αλλαγές. Πρόκειται για ένα μοτίβοδιατροφής που περιλαμβάνει χρονικά «παράθυρα» σταοποία ο οργανισμός δεν λαμβάνει καθόλου τροφή και«παράθυρα» στα οποία καταναλώνει κανονικά γεύματα.Γι’ αυτό και δεν θεωρείται «δίαιτα», αλλά περισσότεροτρόπος διατροφής. Υπάρχουν διάφορα πρωτόκολλα διαλειμματικής νηστείας, όπως νηστεία σε εναλλασσόμενεςημέρες, νηστεία ολόκληρη την ημέρα ή χρονικά περιορισμένη σίτιση.Η πιο δημοφιλής μέθοδος -και πιο εύκολη στην εφαρμογή- ονομάζεται πρωτόκολλο περιορισμένης χρονικάσίτισης ή μέθοδος 16:8. Σε αυτή τη μέθοδο παραλείπεταιτο πρωινό γεύμα (και το πρόγευμα) και περιορίζονται ταγεύματα της ημέρας σε διάστημα οκτώ ωρών, για παράδειγμα 13.00 με 21.00. Στη συνέχεια απαγορεύεται η σίτισηγια 16 ώρες. Στις ώρες «αναμονής» συμπεριλαμβάνεται ούπνος, αλλά και οι ώρες εργασίας. Αυτό το μοντέλο διατροφής δεν αποτελεί όμως ακόμα επίσημη σύσταση απόοργανισμούς, όπως ο ADA για τα άτομα με ΣΔ.

Με βάση τους υπέρμαχους της διαλειμματικής νηστείας,το διατροφικό αυτό μοντέλο αντιμετωπίζεται ως ωφέλιμογια τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς με την εφαρμογήτου συντελείται απώλεια λίπους και αύξηση της μυϊκήςμάζας.Τα επίπεδα ινσουλίνης πέφτουν σημαντικά, και τα χαμηλότερα αυτά επίπεδα κάνουν το αποθηκευμένο λίπος πιο«διαθέσιμο» προς κατανάλωση, ενώ τα κύτταρα κατά τις ώρες της νηστείας ενεργοποιούν μηχανισμούς αναδόμησης, με τους οποίους απομακρύνουν «παλιές» και δυσλειτουργικές πρωτεΐνες από το εσωτερικό των κυττάρων.Την ίδια ώρα, η κατανάλωση λιγότερων γευμάτων, οδηγεί συνήθως σε απώλεια βάρους, εφόσον λόγο χρονικώνπεριορισμών περιορίζονται οι θερμίδες που λαμβάνει οοργανισμός μέσα στην ημέρα.Φυσικά, αν κάποιος καταναλώσει πολύ «βαριά» γεύματα, πλούσια σε ενέργεια τις ώρες που επιτρέπεται να τραφεί, μπορεί και να μην χάσει καθόλου βάρος στο τέλος.Πέρα από την απώλεια βάρους, η διαλλειματική νηστεία, σύμφωνα με περιορισμένα ερευνητικά δεδομένα, φαίνεται ότι βοηθά στη μείωση των φλεγμονών στο σώμα,στη μείωση της «κακής» χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων στην πρόληψη του καρκίνου, στην προστασίααπό το Αλτσχάιμερ και στην αντιγήρανση.

Η διαλλειματική νηστεία δεν είναι για τον καθένα. Ανκάποιος είναι υπερβολικά αδύνατος ή έχει ιστορικό διατροφικών διαταραχών δεν θα πρέπει να νηστέψει, χωρίςπρώτα να συμβουλευτεί ένα ειδικό. Προσεκτικοί πρέπεινα είναι και όσοι πάσχουν από διαβήτη, όσοι λαμβάνουνφάρμακα που απαιτούν λήψη τροφής, όσοι βρίσκονται σεενεργό στάδιο ανάπτυξης (παιδιά/έφηβοι), καθώς και οιέγκυες ή οι λεχώνες που θηλάζουν.Σε κάθε περίπτωση, η εξατομικευμένη αλλαγή τρόπου ζωής (διατροφή – σωματική δραστηριότητα), ότανπροσαρμόζεται στις προτιμήσεις του ατόμου με ΣΔ, τις ενεργειακές του ανάγκες και τη συνολική κατάσταση της υγείας του, υπό τη σταθερή καθοδήγηση ειδικών, παραμένει ουσιαστικά ακρογωνιαίος λίθος στη διαχείριση τουβάρους.

 

Σωματική Δραστηριότητα

Παράλληλα με τη διαιτολογική παρέμβαση, θα πρέπει ναενισχύεται η καθημερινή σωματική δραστηριότητα.Η σωματική δραστηριότητα είναι ένας γενικός όρος πουπεριλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που αυξάνουν τηδαπάνη ενέργειας. Η άσκηση είναι μια πιο συγκεκριμένημορφή φυσικής δραστηριότητας που είναι δομημένη καιέχει σχεδιαστεί για να βελτιώσει τη φυσική κατάσταση τουατόμου. Τόσο η σωματική δραστηριότητα, όσο και η άσκηση είναι σημαντικές συνιστώσες στη διαχείριση του ΣΔ. Πιο συγκεκριμένα, η σωματική άσκηση αυτή καθ’ αυτήβελτιώνει και διευκολύνει τον γλυκαιμικό έλεγχο του ατόμου με ΣΔ, αυξάνει την ινσουλινοευαισθησία και βελτιώνει το λιπιδαιμικό του προφίλ. Επίσης, αξίζει να σημειωθείπως η φυσική άσκηση περιορίζει την ένταση της χαμηλούβαθμού υποκείμενης φλεγμονώδους διεργασίας που βρίσκεται εν εξελίξει (low-gradeinflammation), επιδρά θετικά στην ενδοθηλιακή και αγγειακή λειτουργία, ενώ τέλοςκαταγράφεται σημαντικό όφελος στη μείωση του σωματικού βάρους.Το εκάστοτε πρόγραμμα άσκησης θα πρέπει να είναιστόχο-κατευθυνόμενο για την επίτευξη του μέγιστου μεταβολικού και καρδιαγγειακού οφέλους σε άτομα με ΣΔτ2,καθώς επίσης και ιδιαίτερα εξατομικευμένο, με παράλληλη αποφυγή σωματικών τραυματισμών ή/και καρδιαγγειακών κινδύνων.

 

Γενικές Συστάσεις

Τα παιδιά και οι έφηβοι με ΣΔτ2 θα πρέπει να συμμετέχουν σε 60 λεπτά/ημέρα μέτριας ή έντονης έντασης αερόβια δραστηριότητα, συγχρόνως είναι σημαντικό να ενσωματώσουν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα άσκησης τουςασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης και ενδυνάμωσης τωνοστών, τουλάχιστον 3 ημέρες την εβδομάδα.Οι ενήλικες με ΣΔτ2 πρέπει να συμμετέχουν σε 150 λεπτά ή περισσότερο μέτριας έως έντονης έντασης αερόβιαάσκηση ανά εβδομάδα, που να κατανέμεται τουλάχιστονσε 3 ημέρες/εβδομάδα, χωρίς περισσότερες από δυο διαδοχικές ημέρες χωρίς δραστηριότητα.Η βραχύτερης διάρκειας (τουλάχιστον 75 λεπτά/εβδομάδα) υψηλής έντασης άσκηση μπορεί να επαρκεί για τανεότερα και πιο γυμνασμένα άτομα ενήλικα άτομα με ΣΔ2.Παράλληλα, οι ενήλικες με ΣΔτ2 πρέπει να συμμετέχουνσε 2-3 συνεδρίες/εβδομάδα άσκησης αντοχής σε μη διαδοχικές ημέρες.Τα τελευταία χρόνια εκτός από την ενσωμάτωση στοντρόπο ζωής τη άσκησης δίνεται ιδιαίτερη έμφαση από τηνερευνητική κοινότητα στον περιορισμό του καθιστικούτρόπου ζωής. Όλοι οι ενήλικοι, και ιδιαίτερα αυτοί πουπάσχουν από ΣΔτ2, θα πρέπει να μειώσουν τον καθημερινό χρόνο καθιστικής συμπεριφοράς. Για το λόγο αυτό,συστήνεται η παρατεταμένη καθιστική συμπεριφορά ναδιακόπτεται κάθε 30 λεπτά.Στους μεγαλύτερους ασθενείς με ΣΔ2 συνιστώνται οιασκήσεις ευελιξίας και ισορροπίας. Προτείνεται η ένταξητους στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα με συχνότητα 2-3 φορές/εβδομάδα. Η γιόγκα και το taichi που αποτελούν παραδείγματα άσκησης ισορροπίας και ευελιξίας μπορούννα συμπεριληφθούν με βάση τις ατομικές προτιμήσεις για το σκοπό αυτό.

 

Προφυλάξεις

Σε άτομα με ΣΔτ2, δεν συνιστάται ο συστηματικός έλεγχος(screening) για στεφανιαία νόσο. Ωστόσο, θα πρέπει ναλαμβάνεται προσεκτικό ιστορικό, να εκτιμώνται η ηλικίατου ατόμου με ΣΔ και το προηγούμενο επίπεδο φυσικήςδραστηριότητας, οι καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνουκαι να είναι γνωστά τα άτυπα «σημάδια» εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου. Ασφαλώς, τα άτομα με ΣΔ υψηλούκινδύνου για μακροαγγειακές επιπλοκές θα πρέπει να ενθαρρύνονται να ξεκινούν με σύντομες περιόδους άσκησης χαμηλής έντασης και να αυξάνουν αργά την έντασηκαι τη διάρκεια, έως ανεκτών ορίων. Επίσης, θα πρέπεινα αξιολογούνται για καταστάσεις στις οποίες ενδεχομένως υπάρχει αντένδειξη συγκεκριμένου τύπου άσκησηςή προδιάθεση για τραυματισμό, όπως η μη ελεγχόμενηυπέρταση, η μη θεραπευμένη παραγωγική αμφιβληστροειδοπάθεια, η νευροπάθεια του αυτόνομου νευρικούσυστήματος, η περιφερική νευροπάθεια και το ιστορικόέλκους ποδιού ή αρθροπάθειαςCharcot.Αποτελεί πάντως κοινό τόπο της επιστημονικής κοινότητας και μια πραγματική σύγχρονη πρόκληση, η ανεύρεση των τρόπων που θα καταστήσουν τελικά τη φυσικήάσκηση ανεκτή, σταθερά παρούσα και αναπόσπαστο μέρος του θεραπευτικού πρωτοκόλλου του ατόμου με ΣΔτ2.

mitera.gr