Ευγένιος Σπαθάρης: «Έφυγε» σαν σήμερα ο «πατέρας» του Καραγκιόζη

Έφυγε σαν σήμερα από τη ζωή ο κορυφαίος καλλιτέχνης του θεάτρου σκιών Ευγένιος Σπαθάρης. Πρόκειται για τον πιο σημαντικό καραγκιοζοπαίκτη που άφησε ανεξίτηλο το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα αλλά και πλούσια «προίκα» στις επόμενες γενιές.

«Ε, ρε γλέντια»

Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Ευγένιο Σπαθάρη ως τον «πατέρα» του καραγκιόζη, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι αναφέρονται στο πρόσωπό του λέγοντας τη χαρακτηριστική φράση «Ε, ρε γλέντια», η οποία ακόμη και σήμερα συνοδεύει τη μνήμη του τρανού καραγκιοζοπαίκτη. Πρόκειται για φράση που ξεδιπλώνεται από το στόμα του ίδιου του Καραγκιόζη στις περισσότερες αντίστοιχες παραστάσεις σκιών, τη στιγμή που χορεύει μαζί με το ένα «κολλητήρι» ενώ ακολουθεί η χαρακτηριστική μουσική.

Μάλιστα, η εν λόγω φράση έγινε και ο τίτλος του δεύτερου θεατρικού έργου του Ευγένιου Σπαθάρη το 2003, το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα και στην επαρχία με τον Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη.

Ποιος ήταν ο Ευγένιος Σπαθάρης

Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Κηφισιά της Αττικής στις 2 Ιανουαρίου του 1924 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 9 Μαΐου του 2009. Ήταν γιός και συνεχιστής του Σωτήρη Σπαθάρη όπου ξεκίνησε στις αρχές του ’40 να κάνει παραστάσεις στο θέατρο σκιών. Εξοικειωμένος με το εν λόγω καλλιτεχνικό είδος, ο Ευγένιος Σπαθάρης, μετά τις εγκύκλιες σπουδές του, ξεκίνησε να δίνει και ο ίδιος παραστάσεις -αρχικά στη διάρκεια της κατοχής- σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α..

Πληθώρα παραστάσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό

Ο Ευγένιος Σπαθάτης έδωσε πληθώρα παραστάσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και σε χώρες του εξωτερικού, συμμετέχοντας σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών. Παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη, τόσο ως άψυχο υλικό, δηλαδή με φιγούρες ηρώων όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς, στο Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος, στο «Ελληνικό Χορόδραμα», στο Θέατρο Χατζώκου (Θεσσαλονίκη), στο Θέατρο Συντεχνίας κ.α. με τις παραστάσεις «Το ταξίδι», «Το καταραμένο φίδι», «Ο δικτάτορας», «Ο Αλέκος με τα κυδώνια» κ.ά.

«Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων»

Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη (των 2 δρχ. το καθένα) με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο. Ενώ το 1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με επτά έργα και επτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη). Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών αρχές της δεκαετίας του ’80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD.

Στη συνέχεια, το 1950, ο Ευγένιος Σπαθάρης πραγματοποίησε την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο «Πικρό Ψωμί» του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992. Κάποια από τα έργα του αυτά κυκλοφορούσαν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’90 σε βιντεοκασέτες, ενώ τις ημέρες του θανάτου του ξεκίνησε συμπτωματικά η κυκλοφορία τους σε DVD.

Το 1952 ο Ευγένιος Σπαθάρης παντρεύτηκε τη Φανή με κουμπάρο τον γνωστό ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη.

Ζωγραφική

Από το 1949 επιδίδεται και στη ζωγραφική, παρουσιάζοντας το έργο του σε 35 εκθέσεις – ομαδικές και ατομικές – με ευδιάκριτα τα υφολογικά στοιχεία της σχέσης τού λαϊκού δημιουργού τού θεάτρου σκιών με τον “ναΐφ” ζωγράφο. Προλογίζοντας ατομική έκθεσή του στην Αθήνα το 1983 ο ποιητής και αισθητικός της τέχνης Ευάγγελος Ανδρέου, σημείωσε: Με χέρι ανάλαφρο, με εύφορη φαντασία και με γνήσια λαϊκή επιτηδειότητα, πετυχαίνει να προσδώσει στο έργο του, την αίσθηση του «παραμυθιού». Πρόκειται για ένα «παραμύθι» που γονιμοποιεί τη σχέση μας με τις ρίζες, που αναβιώνει με τρόπο χαρμόσυνο, νεανικό, φρέσκο, σχεδόν παιδικό, ιστορικούς θρύλους, που, με μια κουβέντα, μας καθοδηγεί στον πατροπαράδοτο, γενναίο και συχνά λυρικό «εθνικό βίο».

Οι κορυφαίες διακρίσεις του Ευγένιου Σπαθάρη

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ήταν μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου της UNESCO. Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως Παρίσι, Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο, Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίχη, Παρίσι και Νέα Υόρκη.

Τιμήθηκε με το Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α’ Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, το Α’ Βραβείο Πολωνίας (1978), το Α’ Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.α. Τέλος, το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος, για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

Σπαθάρειο Μουσείο

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη. Διευθύντρια του είναι η κόρη του Μένια.

Η δημιουργία του Σπαθάρειου Μουσείου είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας και επίπονης προσπάθειας του διάσημου καλλιτέχνη Ευγένιου Σπαθάρη, ώστε ο Καραγκιόζης να αποκτήσει ένα μόνιμο στέκι.

Σκοπός του Μουσείου είναι να διατηρεί, να προστατεύει και να προβάλλει με κάθε τρόπο, ένα από τα πιο σημαντικά μέρη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που εκπροσωπεί το λαϊκό θέατρο: τον Καραγκιόζη.

Η περιήγηση στο Σπαθάρειο Μουσείο μαγεύει τον επισκέπτη από τα χρώματα των φιγούρων, την εύθυμη έκφραση των φυσιογνωμιών των ηρώων του και την εύκολα διαφαινόμενη διάθεση χιούμορ.

Ο θάνατος του Ευγένιου Σπαθάρη

Στις 6 Μαΐου του 2009 και ενώ βρισκόταν στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών για να παραστεί σε εκδήλωση προς τιμήν του, έχασε την ισορροπία του και έπεσε από σκάλες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλά κατάγματα και να δημιουργηθεί σοβαρό αιμάτωμα στον εγκέφαλο, με την κατάστασή του να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη. Τελικά, στις 9 Μαΐου, ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας απεβίωσε, σε ηλικία 85 ετών. Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών και η κηδεία έγινε στις 13 Μαΐου του 2009, στο Μαρούσι, με δημόσια δαπάνη.